وقتی صحبت از استحکام بیشتر در سازه‌هایی مثل تیر یا فونداسیون به میان می‌آید، استفاده از آرماتور جلدی یا گونه اهمیت زیادی پیدا می‌کند. این دو اصطلاح در واقع به همان میلگردهایی اشاره دارند که برای مقاوم کردن سازه در برابر نیروهای پیچشی و برشی به کار می‌روند. نقش اصلی این نوع میلگرد، افزایش دوام و حفظ یکپارچگی بتن در شرایط سخت است.
از طرفی، آگاهی از قیمت روز میلگرد می‌تواند به مهندسین و سازندگان کمک کند تا با برنامه‌ریزی دقیق‌تری پروژه‌های خود را مدیریت کنند. در این مطلب به زبان ساده توضیح می‌دهیم آرماتور جلدی چیست، چه ویژگی‌هایی دارد و کجاها بیشترین کاربرد را پیدا می‌کند.
فهرست محتوا
آرماتور جلدی یا گونه چیست؟
آرماتور جلدی یا میلگرد گونه یکی از بخش‌های مهم آرماتوربندی در سازه‌های بتنی به حساب می‌آید. این نوع میلگرد زمانی به کار می‌رود که بخواهیم از ترک خوردن یا گسترش ترک‌ها در تیر یا فونداسیون جلوگیری کنیم. در واقع میلگرد جلدی با ایجاد شبکه‌ای مقاوم، کمک می‌کند نیروهای پیچشی بهتر کنترل شوند و سازه دوام بیشتری داشته باشد.
وقتی یک تیر یا فونداسیون در معرض لنگر پیچشی قرار می‌گیرد، مثل مواقعی که یک طرف تیر دال بتنی قرار دارد، استفاده از میلگرد گونه اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. این میلگردها به صورت نزدیک به سطح مقطع بتن و در امتداد طول عضو بتنی نصب می‌شوند و نقش یک سپر محافظ را ایفا می‌کنند.
در فرآیند آرماتوربندی، جایگذاری دقیق میلگرد جلدی بسیار مهم است؛ چون هر گونه بی‌دقتی در چیدمان یا فاصله‌گذاری می‌تواند مقاومت سازه را کاهش دهد. به همین دلیل همیشه توصیه می‌شود قبل از اجرای پروژه، هم طراحی میلگردهای جلدی و هم اطلاع از قیمت روز میلگرد مورد بررسی قرار گیرد تا در زمان اجرا با مشکلی روبرو نشویم.
به طور خلاصه، آرماتور جلدی یکی از ساده‌ترین اما مؤثرترین راهکارها برای بالا بردن کیفیت و طول عمر سازه‌های بتنی است، مخصوصاً زمانی که بحث پیچش و ترک‌خوردگی مطرح می‌شود.
کاربرد آرماتور جلدی
کاربردهای میلگرد جلدی عبارت است از:
مقاومت در برابر پیچش
وقتی تیر یا فونداسیون تحت نیروی پیچشی قرار می‌گیرد، آرماتور جلدی به عنوان یک تقویت‌کننده عمل می‌کند. این میلگردها مانع از تغییر شکل بیش از حد المان شده و باعث افزایش پایداری سازه می‌شوند.
کنترل ترک‌های ناشی از تنش حرارتی
تغییرات دمایی در سازه می‌تواند باعث ایجاد ترک در بتن شود. میلگرد گونه با ایجاد یک شبکه مسلح در بتن، جلوی گسترش این ترک‌ها را می‌گیرد و سازه را در برابر آسیب‌های حرارتی محافظت می‌کند.
افزایش انسجام بتن
وجود آرماتور جلدی باعث می‌شود اجزای مختلف بتن بهتر به هم متصل شوند و در برابر بارهای ناگهانی یا شرایط غیرمنتظره، سازه مقاومت بیشتری نشان دهد.
مقاومت در برابر ترک‌های خمشی
در تیرهایی که در معرض خمش شدید هستند، میلگرد جلدی نقش مهمی در محدود کردن عرض ترک‌ها ایفا می‌کند و باعث می‌شود بتن طول عمر بیشتری داشته باشد.
توزیع یکنواخت تنش‌ها در فونداسیون
در فونداسیون‌ها، میلگرد جلدی کمک می‌کند تنش‌های وارد شده به صورت یکنواخت پخش شوند و از ایجاد تمرکز تنش در نقاط خاص جلوگیری شود.
فاصله بین میلگردهای جلدی
در آرماتوربندی سازه‌های بتنی، رعایت فاصله مناسب بین میلگردهای جلدی اهمیت زیادی دارد. طبق مقررات مبحث نهم ساختمان، حداکثر فاصله مجاز بین میلگردهای گونه در تیر، ۲۰۰ میلی‌متر در نظر گرفته شده است. این محدودیت برای این است که بتن بتواند به خوبی در برابر نیروهای پیچشی و ترک‌های احتمالی مقاومت کند.
در پروژه‌های معمولی نیازی به استفاده از میلگرد جلدی نیست، مگر در شرایط خاص مثل اجرای تیرهای عمیق که احتمال ترک‌خوردگی یا پیچش در آنها بیشتر است. در این حالت، آرماتورهای گونه باید با دقت و طبق استانداردها نصب شوند تا استحکام سازه تضمین شود.
نکته مهم اینجاست که رعایت درست فاصله‌ها در آرماتوربندی، باعث می‌شود بارهای وارد شده بهتر بین میلگردها پخش شود و بتن عملکرد بهتری از خود نشان دهد. بنابراین، چه در طراحی و چه در اجرای آرماتور جلدی، توجه به این فاصله استاندارد یکی از اصول کلیدی است.
نقش آرماتور جلدی در جلوگیری از ترک‌خوردگی و مقاومت بتن
یکی از چالش‌های اصلی در ساخت‌وساز با بتن، ترک‌خوردگی و ضعف در برابر فشارهای مختلف است. آرماتور جلدی درست در همین نقطه به کمک بتن می‌آید. این نوع میلگرد قبل از بتن‌ریزی در محل مناسب خود جایگذاری می‌شود و با ایجاد یک ساختار تقویتی، کمک می‌کند نیروهای کششی که باعث ترک در بتن می‌شوند، کنترل شوند.
استفاده از میلگرد گونه باعث می‌شود بتن در برابر فشارها و تغییرات دمایی، پایداری بیشتری پیدا کند. در نتیجه، ترک‌های سطحی یا عمقی که در طول زمان می‌توانند به سازه آسیب بزنند، به حداقل می‌رسند. علاوه بر این، وجود میلگرد جلدی باعث می‌شود بتن در برابر پیچش و تغییر شکل هم مقاومت بهتری داشته باشد.
با اجرای صحیح آرماتور جلدی، عمر سازه افزایش پیدا می‌کند و نیاز به تعمیرات پرهزینه در آینده کاهش می‌یابد. به همین دلیل، استفاده از این میلگرد نه تنها کیفیت کار را بالا می‌برد بلکه از نظر اقتصادی هم به صرفه است.
فرمول محاسبه آرماتور جلدی در شالوده های حجیم
در شالوده‌های بزرگ و حجیم که ضخامت زیادی دارند، برای کنترل ترک‌خوردگی و مقاومت در برابر پیچش، از میلگرد جلدی استفاده می‌شود. تعیین مقدار دقیق این میلگردها اهمیت زیادی دارد، چون هم روی ایمنی سازه تاثیر می‌گذارد و هم در مدیریت هزینه‌ها موثر است.
فرمول ساده‌ای برای محاسبه مقدار آرماتور جلدی وجود دارد که به این صورت نوشته می‌شود:
مقدار آرماتور جلدی = ۰.۰۱۶ × فاصله مرکز میلگرد جلدی تا نزدیک‌ترین سطح جداره × فاصله مرکز به مرکز میلگردها
در این رابطه، فاصله‌ها بر حسب متر در نظر گرفته می‌شوند. نکته مهم این است که در هر شرایطی، مقدار میلگرد جلدی نباید از یک میلگرد به قطر ۱۰ میلی‌متر در هر ۲۰ سانتی‌متر فاصله کمتر باشد.
این محاسبه کمک می‌کند تا بدون نیاز به تخمین‌های سرانگشتی، آرماتوربندی شالوده دقیق و اصولی انجام شود. رعایت این دستورالعمل باعث می‌شود که بتن شالوده تحت نیروهای پیچشی یا حرارتی عملکرد مطمئن‌تری داشته باشد و عمر مفید سازه افزایش یابد.
تفاوت آرماتور گونه و آرماتور طولی پیچشی
در سازه‌های بتنی که تحت نیروهای پیچشی یا برشی قرار می‌گیرند، استفاده از آرماتورهای مناسب نقش کلیدی در حفظ پایداری و دوام سازه دارد. آرماتور گونه و آرماتور طولی پیچشی هر دو برای افزایش مقاومت در برابر این نیروها به کار می‌روند، اما هر کدام وظیفه و نحوه اجرا متفاوتی دارند.
آرماتور گونه (جلدی):
آرماتور گونه یا جلدی میلگردی است که در نزدیکی سطح جانبی تیر یا فونداسیون، معمولا در وسط ضخامت عضو، تعبیه می‌شود. هدف اصلی از اجرای این آرماتور، جلوگیری از ایجاد و گسترش ترک‌های ناشی از تنش‌های حرارتی، برشی و پیچشی است. آرماتور گونه با توزیع یکنواخت در وجوه جانبی عضو، مانع از باز شدن ترک‌ها و کاهش تمرکز تنش می‌شود. این نوع میلگرد بیشتر در تیرهای عمیق یا فونداسیون‌های حجیم که در معرض تغییر شکل‌های جانبی هستند، کاربرد دارد.
آرماتور طولی پیچشی:
آرماتور طولی پیچشی مستقیماً برای تحمل نیروهای ناشی از پیچش طراحی می‌شود. این میلگردها در امتداد طول تیر و به موازات آرماتورهای اصلی کششی قرار می‌گیرند و نیروهای پیچشی را جذب و منتقل می‌کنند. در شرایطی که سازه تحت لنگر پیچشی بالایی قرار داشته باشد، آرماتور طولی پیچشی نقش اصلی در پایداری تیر را ایفا می‌کند.
جدول تفاوت آرماتور گونه و طولی پیچشی
| ویژگی | آرماتور گونه | آرماتور طولی پیچشی |
| محل قرارگیری | نزدیک به سطح جانبی تیر یا فونداسیون | در امتداد طول تیر و نزدیک آرماتورهای اصلی |
| هدف اصلی | کنترل ترک‌های ناشی از حرارت و پیچش | تحمل مستقیم لنگر پیچشی |
| کاربرد اصلی | تیرهای عمیق و شالوده‌های حجیم | تیرهای تحت پیچش شدید |
| نحوه توزیع | یکنواخت در دو طرف جان عضو | متمرکز در امتداد طول تیر |
در نهایت، هر دو نوع آرماتور به افزایش دوام و ایمنی سازه کمک می‌کنند، اما بسته به نوع بارگذاری و شرایط طراحی، انتخاب مناسب بین آنها اهمیت بالایی دارد.
نتیجه‌گیری
آرماتور جلدی یا گونه یکی از بخش‌های کلیدی در آرماتوربندی سازه‌های بتنی است که حضور آن باعث کنترل ترک‌خوردگی و افزایش مقاومت پیچشی می‌شود. با قرارگیری درست این آرماتورها در تیر و فونداسیون، می‌توان دوام و ایمنی سازه را تضمین کرد. رعایت اصول طراحی و اجرای صحیح میلگرد جلدی باعث می‌شود سازه در برابر نیروهای وارد شده عملکرد بهتری داشته باشد و عمر مفید آن بیشتر شود.
