بازار فولاد ایران در حالی پاییز را آغاز کرده که مجموعهای از متغیرهای اقتصادی، سیاسی و صنعتی دست به دست هم دادهاند تا چشمانداز این صنعت را در هالهای از ابهام فروبرند. نوسان نرخ ارز، فشار بر بازگشت ارزهای صادراتی، قطعی انرژی در کارخانهها و ادامه رکود ساختوساز، چهار ضلع بحران کنونی بازار آهن آلات را تشکیل میدهند. در چنین شرایطی، هر خبر یا تصمیم دولتی، کافی است تا مسیر قیمتها در بورس کالا و بازار آزاد بهطور کامل تغییر کند.
بحران بازگشت ارز فولاد و اختلاف آمارها
موضوع بازگشت ارز صادراتی صنعت فولاد طی ماههای اخیر به یکی از چالشهای اصلی میان صادرکنندگان فولاد و نهادهای دولتی تبدیل شده است. گزارشهای رسمی از حجم بالای ارزهای بازنگشته حکایت دارند؛ با این حال، بانک مرکزی این آمار را نادرست میداند و بر ادامه روند بازگشت ارز تأکید دارد. کارشناسان میگویند اختلاف نرخ ارز میان مرکز مبادله و بازار آزاد، انگیزه صادرکنندگان برای بازگرداندن ارز را کاهش داده و زمینه را برای بروز تخلفاتی فراهم کرده است. برخی فعالان صنعت فولاد نیز معتقدند سیاستهای ارزی سختگیرانه و اجبار به فروش ارز با نرخهای پایینتر از بازار، موجب شده صادرکنندگان واقعی در تنگنای اقتصادی قرار گیرند، در حالی که استفاده از کارتهای بازرگانی اجارهای همچنان راه فرار برخی سودجویان را باز گذاشته است.
فشار سیاستهای ارزی بر بازار داخلی صنعت فولاد
در شرایطی که صنعت فولاد با رکود طولانیمدت مواجه است، تشدید محدودیتهای ارزی میتواند جریان نقدینگی کارخانهها را بیش از پیش مختل کند. کاهش صادرات و افزایش عرضه داخلی، در هفتههای اخیر منجر به افت نسبی قیمتها در بازار تیرآهن و میلگرد شده است. بسیاری از واحدهای تولیدی برای حفظ جریان فروش، مجبور به کاهش نرخها یا تثبیت مصنوعی بازار شدهاند. با این حال، کارشناسان هشدار میدهند که تداوم این وضعیت، زیان انباشته واحدهای کوچک و متوسط را افزایش داده و در بلندمدت به کاهش ظرفیت تولید منجر میشود.
نوسانات ارزی و محدودیت انرژی؛ دو عامل تعیینکننده قیمت آهن آلات
همزمان با تشدید نوسانات ارزی، کارخانهها با محدودیتهای فزایندهای در تامین برق و گاز روبهرو هستند. کاهش سهم انرژی صنایع در ماههای سرد سال، تولید را دشوارتر کرده و هزینه تمامشده را بالا برده است. در نتیجه، حتی در زمانهایی که تقاضا پایین است، هزینههای بالای انرژی باعث میشود قیمت میلگرد و سایر مقاطع فولادی کاهش چندانی نداشته باشد. تحلیلگران بازار معتقدند تداوم این ناترازی انرژی، در عمل به یکی از محرکهای پنهان تورم فولادی تبدیل شده است.
خامفروشی؛ زخم کهنهای که دوباره باز شده است
در کنار چالشهای ارزی و انرژی، موضوع خام فروشی فولاد و معدن نیز بار دیگر به موضوعی جدی بدل شده است. با وجود رشد صادرات محصولات معدنی در نیمه نخست سال، کاهش ارزش دلاری این صادرات زنگ خطر از دست رفتن ارزش افزوده را به صدا درآورده است. کارشناسان اقتصادی معتقدند صادرات سنگآهن و مواد خام، به جای محصولات فرآوریشدهای مانند فولاد، تیرآهن و میلگرد، موجب خروج منافع واقعی از کشور میشود. در حالی که ایران با برخورداری از ذخایر غنی معدنی، میتواند زنجیره تولید را تکمیل و از خامفروشی فاصله بگیرد.
بررسی روندهای جهانی نشان میدهد کشورهایی که توانستهاند صنایع پاییندستی فولاد را توسعه دهند، هم در بازار داخلی ثبات بیشتری تجربه کردهاند و هم در صادرات سهم بالاتری به دست آوردهاند. در ایران نیز فعالسازی این صنایع میتواند ضمن ایجاد اشتغال پایدار، فشار عرضه در بازار داخلی را کاهش دهد و قیمت تیرآهن و میلگرد را در سطح منطقیتری نگه دارد. به گفته کارشناسان، سرمایهگذاری در فناوریهای نوین، حمایت از کارخانههای فرآوری و ایجاد ثبات در مقررات صادراتی، سه گام ضروری برای عبور از رکود فعلی است.
نیاز بازار فولاد به سیاستگذاری پایدار
با وجود تمام این چالشها، فعالان بازار معتقدند راه برونرفت از وضعیت فعلی، نه در تشدید نظارت و محدودیت، بلکه در بازنگری هوشمندانه سیاستهاست. تثبیت نرخ ارز، تسهیل بازگشت ارز صادراتی صنعت فولاد با نرخ واقعی، و تأمین پایدار انرژی برای کارخانهها میتواند اعتماد ازدسترفته فعالان بازار را بازگرداند. صنعت فولاد ایران در سالهای اخیر نقش کلیدی در تامین ارز کشور و حفظ اشتغال صنعتی داشته و هر تصمیم ناپایدار در این حوزه، میتواند تبعات سنگینی برای اقتصاد به همراه داشته باشد.
بازار آهنآلات ایران در نقطهای حساس قرار گرفته است. از یک سو فشارهای ارزی و سیاستهای متناقض صادراتی، انگیزه تولید را تضعیف کرده و از سوی دیگر، خامفروشی منابع معدنی مانع تحقق ارزش افزوده واقعی شده است. اگر سیاستگذاریها بر پایه واقعیتهای بازار و ظرفیتهای داخلی بازتعریف شوند، میتوان امید داشت که صنعت فولاد ایران دوباره به مسیر رشد بازگردد. در غیر این صورت، تداوم بیثباتی و رکود، تنها نتیجهای است که برای فعالان این بازار پرچالش باقی خواهد ماند.
