تحلیل تغییرات بازار آهن آلات نشان میدهد صنعت فولاد ایران در نیمه اول ۱۴۰۴، با وجود فشارهای فزاینده ناشی از محدودیتهای انرژی، نوسانات بازار ارز و تحولات جهانی، توانسته بخشی از ظرفیت ازدسترفته خود را بازیابی کند. تازهترین دادههای صنعتی نشان میدهد تولید فولاد خام کشور در ششماهه نخست امسال به مرز پانزده میلیون تن رسیده که نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد اندکی داشته است. این در حالی است که سهماهه ابتدایی سال با افت محسوس تولید همراه بود و بازگشت به روند افزایشی تنها در فصل دوم سال ممکن شد.
تابستان سخت فولادسازان و تکیه بر برق جایگزین
یکی از مهمترین چالشهای صنعت فولاد در سال جاری، تامین برق در ماههای گرم بوده است. گزارشها از سطح بالای محدودیت در سه ماه اول سال حکایت دارد؛ بهگونهای که در برخی واحدها تا نود درصد ظرفیت تولید تحت تأثیر قطع یا سهمیهبندی قرار گرفته است. با این حال، تعدادی از شرکتهای بزرگ فولادی با بهرهگیری از نیروگاههای برق و قراردادهای خرید برق از بازار آزاد توانستند از توقف کامل خطوط تولید جلوگیری کنند. نتیجه این سیاستها، بازگشت تدریجی تولید به مدار رشد در پایان نیمه نخست سال بود.
در همین بازه زمانی، محصولات فولادی رفتار متفاوتی از خود نشان دادند. میلگرد بهعنوان پرمصرفترین مقطع ساختمانی در بازار داخلی، با افزایش محسوس تولید روبهرو شد و نقش اصلی را در جبران افت سایر مقاطع ایفا کرد. در مقابل، تیرآهن و ورقهای فولادی در مسیر کاهشی قرار گرفتند. افت تولید ورقهای گرم و سرد، بیش از هر چیز ناشی از رکود صنایع پاییندستی از جمله خودروسازی و لوازم خانگی و همچنین کاهش تقاضای صادراتی ارزیابی میشود.
جهش صادراتی در برابر رکود مقاطع طویل
همزمان با بهبود نسبی تولید، بخش صادرات فولاد و زنجیره آهن نیز در نیمه نخست امسال رشد قابل توجهی را تجربه کرده است. آمارها از افزایش حدود چهل درصدی حجم صادرات کل زنجیره نسبت به سال گذشته حکایت دارد. با وجود این عملکرد مثبت، ترکیب صادرات همچنان نامتوازن است. بخش عمده رشد از محل صادرات مواد اولیه، بهویژه کنسانتره سنگآهن و گندله حاصل شده، در حالی که صادرات مقاطع نهایی مانند میلگرد و تیرآهن با کاهش روبهرو بوده است.
افزایش فروش مواد خام به خارج از کشور هرچند در کوتاه مدت منبعی برای تامین ارز محسوب میشود، اما نگرانیهایی را در میان فولادسازان داخلی ایجاد کرده است. فعالان این صنعت هشدار میدهند که تداوم این روند ممکن است در ادامه سال موجب کمبود خوراک کارخانههای تولید فولاد خام شود و در نهایت، توازن زنجیره تولید را بر هم بزند.
در سوی دیگر، ورقهای فولادی تصویر متفاوتی دارند. صادرات این محصولات با رشد قابلملاحظه همراه شده و برخی مجتمعها با تمرکز بر بازارهای جدید در آسیای و آفریقا توانستهاند موقعیت خود را تقویت کنند. افزایش نرخ جهانی ورق گرم نیز به این روند کمک کرده است.
بازار داخلی صنعت فولاد درگیر نوسانات پیاپی
با ورود به فصل پاییز، بازار داخلی آهن آلات بهویژه در حوزه تیرآهن، دچار نوسانات پیاپی شده است. قیمت تیرآهن ۱۴ اصفهان در نخستین هفتههای مهرماه رشد قابلتوجهی را ثبت کرد، اما در ادامه وارد فاز اصلاحی شد. کارشناسان این تغییرات را نشانهای از حالتی میدانند که در آن نوسانات ظاهراً طبیعی، ولی ناشی از رفتار هیجانی خریداران و فروشندگان است.
بررسیها نشان میدهد کاهش حجم معاملات در بورس کالا در کنار تداوم تقاضای خرد، تضادی ایجاد کرده که میتواند زمینهساز جهشهای غیرمنطقی در آینده باشد. در چنین وضعیتی، متغیرهایی چون نرخ ارز، سیاستهای انرژی و انتظارات روانی فعالان بازار نقشی تعیینکننده دارند.
تابستان گذشته با کمبود شدید برق و کاهش عرضه، انبارها را با سطح موجودی پایین وارد پاییز کرد. اکنون نیز نگرانی از محدودیت گاز در ماههای سرد، به رفتار محتاطانه در سمت عرضه دامن زده است. در کنار این عوامل، تغییرات نرخ دلار به سرعت بر ذهنیت بازار اثر میگذارد و جهتگیری معاملهگران را تعیین میکند. مجموعه این شرایط، بازار آهن را در وضعیتی میان ترس و طمع قرار داده است؛ جایی که تصمیمگیریهای احساسی بیش از منطق اقتصادی بر رفتارها سایه انداختهاند.
رقابت جهانی تولید فولاد در حال تشدید
تحولات بینالمللی نیز بر آینده صنعت فولاد ایران تأثیر مستقیم دارد. تازهترین گزارش کمیته فولاد سازمان همکاری و توسعه اقتصادی نشان میدهد ظرفیت مازاد تولید فولاد در جهان تا سال ۲۰۲۷ به سطحی بیسابقه خواهد رسید. افزایش سرمایهگذاری شرکتهای چینی در کشورهای مختلف و رشد تولید، بازار جهانی فولاد را وارد مرحلهای از رقابت شدید قیمتی کرده است. از سوی دیگر، کاهش تقاضا در بازارهای سنتی مانند چین و اروپا، فضای فروش را محدودتر کرده است.
در چنین شرایطی، کشورهایی مانند ایران که بخشی از درآمد ارزی خود را از محل صادرات فولاد به دست میآورند، ناچارند برای حفظ جایگاه خود در بازارهای منطقهای، سیاستهای تجاری و تولیدی خود را بازنگری کنند. هزینههای بالای انرژی، محدودیتهای حملونقل و دشواریهای ناشی از تحریمها از جمله عواملی هستند که مزیت رقابتی فولاد ایران را کاهش میدهند.
ادامه رشد صادرات در شرایط فعلی نیازمند تمرکز بر محصولات با ارزش افزوده بالاتر است. توسعه فناوریهای کممصرف، استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر و سرمایهگذاری در تولید فولاد سبز از جمله راهکارهایی است که میتواند به حفظ سهم ایران در بازار جهانی کمک کند.
چشمانداز نیمه دوم سال؛ نیاز به سیاستگذاری دقیق
با وجود رشد نسبی در تولید و صادرات، مسیر پیشروی فولاد ایران همچنان پرچالش است. اگر در ماههای پایانی سال محدودیتهای انرژی کاهش یابد و طرحهای خودتامین برق در بخش خصوصی گسترش پیدا کند، امکان رشد بیشتر تولید فراهم خواهد شد. با این حال، احتمال کاهش تقاضای جهانی در نتیجه کندی رشد اقتصادی چین و رقابت فشرده میان تولیدکنندگان بزرگ، تهدیدی جدی برای بازار صادراتی ایران محسوب میشود.
در بازار آهن آلات کشور نیز حفظ توازن میان عرضه مواد اولیه و محصولات نهایی اهمیت حیاتی دارد. افزایش بیرویه صادرات سنگآهن و کنسانتره میتواند کارخانههای فولادسازی را با کمبود خوراک مواجه سازد و به کاهش ظرفیت تولید منجر شود. در مقابل، حمایت از تولید محصولات نهایی و تسهیل صادرات مقاطع ساختمانی، مسیر پایدارتری برای رشد صنعت ایجاد خواهد کرد.
در مجموع، عملکرد شش ماهه فولاد ایران تصویری دوگانه را نشان میدهد: از یکسو، توان تطبیق و بازیابی سریع در برابر فشارهای انرژی و رکود بازار؛ و از سوی دیگر، شکنندگی توازن زنجیره تولید در برابر نوسانات جهانی و داخلی. آینده این صنعت وابسته به تصمیمهای دقیق در حوزه انرژی، صادرات و سرمایهگذاری است؛ تصمیمهایی که اگر بهموقع اتخاذ شوند، میتوانند فولاد ایران را در مسیر توسعه پایدار و رقابت جهانی نگاه دارند.
