بازار آهن و فولاد ایران روزهای پرالتهابی را پشت سر می‌گذارد. شرایطی که از یک‌سو ناشی از مشکلات زیرساختی و تورمی در داخل کشور است و از سوی دیگر تحت‌تأثیر تحولات سیاسی و دیپلماتیک در سطح جهانی قرار دارد. در کنار این عوامل، نوسانات نرخ ارز نیز بعد تازه‌ای به چالش‌های فعالان این صنعت افزوده است. ترکیب همه این مؤلفه‌ها تصویری مبهم و پرریسک از آینده نزدیک صنعت آهن‌آلات ترسیم کرده که برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان همزمان نگران‌کننده و پر از ابهام است.
فشار زیرساختی و تورم سنگین
یکی از اصلی‌ترین مشکلاتی که طی ماه‌های اخیر گریبان صنعت فولاد را گرفته، قطعی‌های مکرر برق و ضعف در زیرساخت‌های تولیدی است. محدودیت در تأمین انرژی باعث کاهش محسوس ظرفیت کارخانه‌ها شد و همزمان هزینه‌های دستمزد، حمل‌ونقل، آب و برق افزایش یافت. چنین شرایطی موجب رشد هزینه تولید شد، در حالی که رکود حاکم بر اقتصاد داخلی باعث کاهش تقاضا گردید. تورم عمومی نیز که ریشه در کسری بودجه و افزایش حجم نقدینگی دارد، چشم‌انداز مثبتی برای مصرف‌کنندگان باقی نگذاشته است.
اقتصاددانان بر این باورند که با تداوم چنین روندی احتمال وقوع پدیده‌ای موسوم به بازگشت سریع فشارهای تورمی یا همان اسنپ بک وجود دارد. این پدیده می‌تواند نرخ ارز را با شتاب بیشتری بالا ببرد، نظام بانکی را تحت فشار قرار دهد و در نهایت مسیر صادرات فولاد ایران را نیز محدودتر سازد. از سوی دیگر، ساختار بودجه سال آینده با سهم بالای مالیات و انتشار اوراق قرضه، نشانه‌ای از فشار مضاعف بر بخش خصوصی و تولیدکنندگان به شمار می‌رود.
رفتار متناقض بورس و بازار آزاد
بازار فولاد در هفته‌های اخیر شاهد فاصله‌گیری جدی میان بورس کالا و بازار آزاد بوده است. در حالی که عرضه‌های اعتباری در بورس تا حدودی به جذابیت معاملات کمک کرده، قیمت‌ها در بازار آزاد در مواردی تا پانزده درصد پایین‌تر از نرخ‌های نهایی بورس ثبت شده‌اند. شمش فولادی به دلیل کمبود برق در برخی واحدها محدودتر عرضه شد، اما بیشتر آن به شکل اعتباری معامله گردید. در بخش ورق نیز سیاست‌های جدید فولاد مبارکه در تعیین پرمیوم موجب افزایش قیمت‌ها در بورس شد.
میلگرد با استقبال نسبی در عرضه‌های اعتباری همراه بود، اما باز هم شکاف میان بورس و بازار آزاد حفظ شد. کارشناسان معتقدند این وضعیت تا پایان تابستان ادامه خواهد داشت و تنها با کاهش قطعی برق و افزایش تولید می‌توان انتظار تغییر جدی در بازار داشت. به باور آنها، در صورت عدم رشد تقاضا، حتی افزایش تولید نیز قادر به بالا بردن قیمت‌ها نخواهد بود و بازار در حالت رکودی ادامه مسیر خواهد داد.
تحولات تالار صنعتی و کاهش تقاضا
بررسی آمارهای معاملاتی در تالار صنعتی بورس کالا نشان می‌دهد نسبت معاملات به عرضه شمش طی هفته گذشته کاهش محسوسی داشته است. حجم عرضه‌ها کمتر از قبل بود، اما با این حال تقاضا نیز پایین آمد و تنها بخشی از محصولات معامله شد. این روند در بخش آهن اسفنجی نیز تکرار گردید، به‌گونه‌ای که بخش قابل توجهی از عرضه‌ها بدون مشتری باقی ماند. قیمت‌ها در هر دو بخش تغییرات جزئی و محدود داشتند که نشان‌دهنده رکود نسبی تقاضا در بازار داخلی است.
دیپلماسی و سایه تحریم‌ها بر بازار
در کنار مشکلات زیرساختی و رکود تقاضا، بازار آهن ایران به شدت تحت تأثیر فضای دیپلماتیک قرار دارد. نشست‌های اخیر ایران با سه کشور اروپایی در ژنو بار دیگر موضوع برجام و مکانیزم ماشه را به صدر اخبار آورد. همزمان روسیه نیز طرحی برای تمدید قطعنامه شورای امنیت ارائه داده تا مانع فعال‌سازی دوباره تحریم‌ها شود. اگرچه این تحولات به طور مستقیم بر معاملات روزانه اثر نمی‌گذارد، اما صادرکنندگان فولاد با نگرانی شرایط را دنبال می‌کنند، چرا که هر تصمیم سیاسی می‌تواند بر هزینه واردات مواد اولیه و همچنین مسیر صادرات ایران اثرگذار باشد.
بازار جهانی فولاد نیز در این میان روزهای پرنوسانی را می‌گذراند. کاهش اندک قیمت بیلت در دریای سیاه، تغییر محدود در بازار چین و رشد جزئی در ترکیه همه نشانه‌ای از بازاری محتاط است. در بخش سنگ آهن نیز چین کاهش محدودی در قیمت‌ها تجربه کرده و همین موضوع سبب شده تولیدکنندگان جهانی در شرایطی مبهم به کار خود ادامه دهند. این فضای نامطمئن بین‌المللی نیز مستقیم یا غیرمستقیم به بازار داخلی ایران منتقل می‌شود.
جهش نرخ ارز به بالاتر از مرزهای جدید، یکی دیگر از محرک‌های اصلی رشد قیمت‌ها در بازار داخلی بوده است. با بالا رفتن نرخ دلار، بسیاری از کارخانه‌ها در بخش میلگرد و تیرآهن افزایش قیمت اعمال کردند. با این حال نبود تقاضای واقعی موجب شد این تغییرات چندان پایدار نباشد و معاملات در فضایی نیمه‌راکد دنبال شود. تیرآهن به‌ویژه در سایزهای پرمصرف افزایش قابل توجهی داشت، اما به دلیل کاهش توان خرید مشتریان، کمتر معامله‌ای انجام شد.
کارشناسان می‌گویند رشد نرخ ارز علاوه بر بالا بردن هزینه تولید، از نظر روانی نیز انتظارات تورمی ایجاد می‌کند. همین موضوع باعث شده خریداران با احتیاط بیشتری عمل کنند و بسیاری از پروژه‌های ساختمانی در انتظار ثبات شرایط باقی بمانند.
رقابت خارجی و کاهش سهم جهانی ایران
در صحنه بین‌المللی نیز وضعیت برای ایران دشوارتر شده است. چین که زمانی واردکننده بزرگ فولاد بود، حالا به صادرکننده اصلی تبدیل شده و بازارهایی را هدف گرفته که ایران روی آنها حساب کرده بود. ترکیه نیز با زیرساخت‌های قوی‌تر توانسته جایگاه خود را در بازارهای منطقه حفظ کند. نتیجه این رقابت سنگین، کاهش سهم ایران از تولید جهانی فولاد و افت صادرات است. در چنین شرایطی، فعالان داخلی با حاشیه سود کمتر و محدودیت‌های بیشتر روبه‌رو هستند.
مجموعه این شرایط نشان می‌دهد که بازار آهن‌آلات ایران در مقطعی حساس و سرنوشت‌ساز قرار دارد. فشار تورمی داخلی، ضعف زیرساخت‌ها، رکود تقاضا، سایه تحریم‌ها و رقابت خارجی همگی دست به دست هم داده‌اند تا آینده بازار مبهم‌تر از همیشه شود. با این حال، کارشناسان بر این باورند که با اصلاح سیاست‌های انرژی، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، ایجاد مشوق‌های صادراتی و حرکت به سمت فناوری‌های نوین می‌توان بخشی از این مشکلات را کاهش داد.
در نهایت، بازار آهن و فولاد ایران امروز نیازمند راهبردی تازه است؛ راهبردی که نه تنها بر مدیریت شرایط داخلی متمرکز باشد بلکه بتواند در فضای پررقابت جهانی نیز جایگاهی پایدار برای تولیدکنندگان ایرانی ایجاد کند.
